Wykonywanie prawa zależnego przy tzw. dziełach towarzyszących

Dokumentacja związana z programem komputerowym stanowi tzw. dzieła towarzyszące. Podlega ona ochronie prawnej na takich samych zasadach jak każde inne dzieło w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 24.05.1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Prawo autorskie). Oznacza to, że przy wykorzystywaniu takiej dokumentacji podczas tworzenia innego utworu w rozumieniu prawa autorskiego będziemy mieć do czynienia z utworem zależnym. Jak stwierdza art. 2 ust. 2 Prawa autorskiego rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania. Prawo autorskie zależne powstać może wówczas, gdy istnieje uprzednio – i równolegle – autorskie prawo „pierwotne” do utworu, którego twórczego opracowania dokonała osoba powołująca się na przysługujące jej prawo zależne.

Jednakże czym innym jest już ochrona prawna samego programu komputerowego jako utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Przede wszystkim wiele zależy od tego czy podlegający ochronie prawnej program komputerowy będziemy rozpatrywać jedynie na gruncie Prawa autorskiego, czy też na gruncie innych przepisów. Ochrona taka może wynikać z przepisów ustawy z dnia 27.07.2001 roku o ochronie baz danych lub z ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej. W przypadku programów komputerowych, mówiąc o ich ochronie będziemy mieć zapewne do czynienia z wszelkimi tymi ograniczeniami wynikającymi z tych przepisów, gdyż zazwyczaj program komputerowy zawiera elementy podlegające ochronie na podstawie tych przepisów.

Odnosząc się jednak do ochrony programów komputerowych na gruncie Prawa autorskiego, to zgodnie z art. 74 ust. 2 Prawa autorskiego, ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie. Z przepisu tego wynika zatem, że ochronie prawnej podlega sam program komputerowy jako całość, stanowiącą odrębną kategorię utworów podlegających ochronie Prawa autorskiego. Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny o/Łódź w wyroku z dnia 05.07.2001 roku sygn. akt I SA/Łd 728/99, na gruncie obowiązującej od dnia 24 maja 1994 r. ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 ze zm.), program komputerowy nie może być utożsamiany z utworem literackim, utworem artystycznym, czy pracą naukową, gdyż przepisy tej ustawy uznają program komputerowy za odrębną kategorię utworów, będących przedmiotem prawa autorskiego.

Art. 75 ust. 2 Prawa autorskiego zawiera katalog ograniczający ochronę prawną uprawnionego, stwierdzając, że nie wymaga jego zezwolenia:

1)      sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;

2)      obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;

3)      zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt. 1 i 2, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:

a)     czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,

b)    informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a,

c)     czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

W zakresie dozwolonego użytku, o którym mowa powyżej, zwielokrotnienie kodu lub tłumaczenie jego formy, o którym mowa w pkt. 3 powyżej, podlega kolejnemu ograniczeniu, a mianowicie uzyskane w tym celu informacje nie mogą być:

1)      wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;

2)      przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;

3)      wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie.

Reasumując, z powyższych przepisów wynika prawna ochrona programów komputerowych. Korzystanie z nich oczywiście może być dozwolone w zakresie w jakim uprawniony wskazał to w umowie o korzystanie z programu (licencji). Uprawnionemu przysługuje pełne prawo do kształtowania zezwolenia na korzystanie z należących do niego programów komputerowych. Z tego też powodu aby precyzyjnie odpowiedzieć na pytanie zawarte w opisanym stanie faktycznym, konieczne byłoby w pierwszej kolejności zapoznanie się z licencją na dany program komputerowy w zakresie dozwolonego użytku, a nadto ustalenie czy program komputerowy podlegał będzie ochronie prawnej także na gruncie przepisów o ochronie baz danych i Prawa własności przemysłowej. Wówczas w pewnym zakresie będzie można odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakim zakresie można wykorzystać program komputerowy bez zgody uprawnionego do stworzenia opisu jego działania, czy to w formie pisemnego utworu czy też jego elektronicznej wersji, a w jakim zakresie będzie wymagana zgoda uprawnionego.