Niedawno zmarł mój tata, który otrzymywał emeryturę. Złożyliśmy wniosek do ZUS o przyznanie mamie renty rodzinnej i taką pozytywną decyzję mama otrzymała. Mieszkam razem z mamą i pobieram rentę socjalną, do której nabyłam prawo jako osoba niezdolna do pracy (kiedyś stawałam przed komisją i ZUS przyznał rentę socjalną na stałe). Czy mogę starać się o rentę rodzinną?
Odpowiedź
Zgodnie z treścią art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Prawo do renty rodzinnej przysługuje dzieciom na podstawie art. 68 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
do ukończenia 16 lat;
do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.
Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.
W przypadku jednakże, gdy dziecko uprawnione do renty rodzinnej pobiera rentę socjalną, uprawnienie do renty rodzinnej wygasa. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w wyroku z dnia 09.05.2007 roku sygn. akt I UK 353/06. Zgodnie z tym wyrokiem, powiązanie prawa do renty rodzinnej z ubezpieczeniem polega na tym, że osoba, po śmierci której powstaje to prawo, musi mieć odpowiednio długi okres ubezpieczenia albo, po osiągnięciu takiego okresu, korzystać ze świadczeń z tego ubezpieczenia – emerytury lub renty.
Nie mają prawa do renty rodzinnej dzieci zmarłego, które przed osiągnięciem wieku 16 lat lub przed ukończeniem szkoły stały się częściowo niezdolne do pracy, gdyż mogą one korzystać z istniejących możliwości zarobkowych. Ta sama logika przemawia za wyłączeniem prawa do renty rodzinnej dzieci, które stały się całkowicie niezdolne do pracy, w tym także niezdolne do samodzielnej egzystencji, po osiągnięciu tego wieku i ukończeniu nauki, gdyż w stosunku do nich nie było przeszkód do podjęcia pracy lub innej działalności łączącej się z obowiązkiem ubezpieczenia.
Jak wynika z uzasadnienia Sądu Najwyższego, na pewno słuszne by było przyznanie renty rodzinnej dzieciom zmarłego całkowicie niezdolnym do pracy lub tylko tym z nich, które są także niezdolne do samodzielnej egzystencji, jeżeli tego rodzaju niezdolność powstała w krótkim czasie po osiągnięciu wieku 16 lat lub po ukończeniu szkoły, a dzieci te pozostawały na utrzymaniu zmarłego. Jednakże przepis przyznający takie prawo musiałby zawierać odpowiednie zastrzeżenie. Przepis art. 68 ust. 1 pkt. 3, rozumiany jako przyznający prawo do renty rodzinnej dziecku niezdolnemu do samodzielnej egzystencji niezależnie od tego, w jakim okresie powstała ta niezdolność, nie warunkuje tego prawa od pozostawania dziecka na utrzymaniu zmarłego czy przyczyniania się zmarłego do utrzymania dziecka. Nie ma tu analogicznego zastrzeżenia, jak w przepisie art. 71, uzależniającym prawo do renty rodzinnej rodziców zmarłego od przyczyniania się do ich utrzymania. Nie ma także żadnych innych zastrzeżeń. Przy przyjęciu takiej, jak w powołanym wyroku Sądu Najwyższego koncepcji, należałoby uznać, że w każdym przypadku dziecko zmarłego, będące osobą dorosłą, nabywa prawo do renty rodzinnej, jeżeli utraciło zdolność do samodzielnej egzystencji. Przepis nie zawiera takiego warunku, jak w przypadku wdowy (art. 70 ust. 1 pkt 1) – istnienia niezdolności do pracy w chwili śmierci męża. Niezdolność dorosłego dziecka do samodzielnej egzystencji mogłaby powstać po śmierci jednego z rodziców. Nie byłby także przeszkodą fakt, że osoba ubiegająca się o rentę rodzinną przed powstaniem niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji podlegała ubezpieczeniu i nabyła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie ma podobnego do określonego w art. 69, dotyczącego prawa do renty rodzinnej wnuków zmarłego, wyłączenia tych wnuków, które mają prawo do renty rodzinnej po rodzicach.
Niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji dziecko zmarłego uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy mogłoby żądać ustalenia prawa do renty rodzinnej i jej wypłacania, jeżeli to świadczenie byłoby dla niego korzystniejsze (art. 95 ust. 1). Opisane tu sytuacje nie mogłyby wystąpić przy przyjęciu, że uprawnione do renty rodzinnej jest tylko takie dziecko, które stało się całkowicie niezdolne do pracy w okresie, w którym nie mogło zostać objęte ubezpieczeniem społecznym, czyli w okresie, o którym mowa w art. 68 ust 1 pkt. 1 i 2. Gdyby warunek powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji w tym okresie nie był wymagany, ustawodawca musiałby poczynić stosowne zastrzeżenia, podobne do tych, które znalazły się w powołanych wyżej przepisach. Brak takich zastrzeżeń oznacza, że warunek powstania niezdolności do pracy w okresach wymienionych w art. 68 ust. 1 pkt. 1 lub 2 dotyczy zarówno osób całkowicie niezdolnych do pracy, jak i osób, które są jednocześnie niezdolne do samodzielnej egzystencji.
Reasumując, naszym zdaniem w opisanym stanie faktycznym może nastąpić zbieg do świadczeń rentowych. W takim przypadku możliwy jest wybór świadczenia o ile jest ono korzystniejsze dla uprawnionego, co wynika z treści art. 95 ust. 1 ustawy (w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego). Nie ma natomiast możliwości pobierania obu świadczeń rentowych, co wynika wprost z uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 04.03.2002 roku sygn. akt OPK 24/01. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że osobie spełniającej warunki do przyznania renty socjalnej, określone w art. 27a ust. 4 ustawy z dnia 29.11.1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 ze zm.), której wstrzymano wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy na skutek wybrania przez nią świadczenia w postaci renty rodzinnej, stosownie do art. 27a ust. 4 tej ustawy renta socjalna nie przysługuje.
