W dniu 21 grudnia 2009 roku wpłaciłem przelewem na konto firmy zajmującej się sprzedażą części samochodowych i złomowaniem pojazdów 1.000 zł tytułem zaliczki na zakup silnika do samochodu. Umowa była ustna z żądaniem wpłacenia najpierw zaliczki. Ja także prowadzę działalność gospodarczą. Do dnia dzisiejszego tj. 18 grudnia 2012 roku nie otrzymałem towaru oraz nie zwrócono mi zaliczki. Czy sprawa zwrotu zaliczki w związku z niewydaniem towaru nie uległa już przedawnieniu oraz od jakiej daty liczyć odsetki ustawowe?
Przy zawieraniu umów sprzedaży powszechną praktyką jest uiszczanie zaliczek w różnej wysokości na poczet ceny sprzedaży. W takim przypadku następuje częściowe spełnienie świadczenia zapłaty przed powstaniem zobowiązania do zapłaty. W razie dojścia do skutku umowy sprzedaży uiszczona przez kupującego kwota zaliczki podlega zarachowaniu na poczet ustalonej ceny sprzedaży. Jeżeli jednak nie dojdzie do zawarcia umowy sprzedaży, zaliczka powinna zostać zwrócona, chyba że strony w umowie postanowią inaczej, np. zaliczka może stanowić rodzaj kary umownej za rozwiązanie lub umowy przez kupującego. Zaliczka, gdy podlega zwrotowi jest traktowana jako nienależne świadczenie, gdyż umowa nie doszła do skutku, a zatem sprzedający nie jest uprawniony do zatrzymania częściowo spełnionego świadczenia przez kupującego (odmiennie z reguły uregulowany jest zadatek). W praktyce pojawia się jednak problem ustalenia terminu przedawniania się roszczenia kupującego o zwrot uiszczonej zaliczki.
Zgodnie z art. 120 k.c. (kodeksu cywilnego) bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Najczęściej zatem początkiem biegu przedawnienia roszczenia o zwrot zaliczki będzie chwila wygaśnięcia lub rozwiązania umowy sprzedaży, gdyż z tą chwilą kupującemu przysługuje prawo do żądania od sprzedającego zwrotu zapłaconej zaliczki. Okres przedawnienia takiego roszczenia będzie jednak odmienny w zależności czy uprawnionym do żądania będzie konsument czy przedsiębiorca. Istotne jest także to czy od umowy odstąpiono czy też nie składano takiego oświadczenia, a umowa ta nie została wykonana przez sprzedającego i z tego powodu wygasła lub została wypowiedziana (w takim przypadku roszczenie o zwrot zaliczki uiszczonej na poczet ceny stanowi bezpodstawne wzbogacenie określonego w art. 405 k.c.
Roszczenie o zwrot zaliczki uiszczonej na poczet świadczenia z umowy sprzedaży, która nie doszła do skutku, przedawnia się z upływem terminu ogólnego określonego w art. 118 k.c. Zgodnie z tym przepisem roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem lat 10, a jeżeli są to roszczenia o świadczenia okresowe lub związane z prowadzeniem działalności gospodarczej trzy lata, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Jeżeli zatem zawarł Pan umowę jako przedsiębiorca w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, to okres przedawnienia roszczenia o zwrot zaliczki w przypadku nie wykonania umowy przez sprzedającego wynosi 3 lata. Okres przedawnienia rozpocznie swój bieg od dnia, w którym zgodnie z umową druga strona miała spełnić swoje świadczenie (wydać rzecz sprzedaną). Umowa nie została wykonana przez sprzedawcę, a zatem ma Pan prawo od tej chwili żądać zwrotu zaliczki. Oczywiście problemem może być kwestia dowodowa, bo umowa nie została zawarta na piśmie. Naszym zdaniem Pana roszczenie o zwrot zaliczki ulegnie przedawnieniu wkrótce (w dacie, w której sprzedawca zobowiązany był do przeniesienia własności rzeczy sprzedanej i jej wydania). Od tego samego dnia winien Pan naliczać odsetki od kwoty zaliczki podlegającej zwrotowi. Z opisu nie wynika w jakiej dacie miało to nastąpić, więc również ta okoliczność może być przedmiotem ustalania przez sąd.
