Czy samowola budowlana (zmiana sposobu użytkowania poddasza), w wyniku której powstały pomieszczenia pomocnicze takie jak kuchnia, łazienka, nie spełniające norm w zakresie wysokości i kubatury – może być przez sąd zalegalizowana?
Sąd w żadnej mierze nie dokonuje zalegalizowania samowoli budowlanej. W tym zakresie władny jest jedynie organ administracyjny, który ma kompetencję w zakresie nadzoru budowlanego. O tym czy samowola taka może być zalegalizowana rozstrzygają przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane.
Przepisy prawa budowlanego nie zawierają precyzyjnej definicji samowoli budowlanej. Przyjmuje się jednak, że samowolą budowlaną jest każde naruszenie ustawy Prawo budowlane. Nie chodzi tutaj zatem wyłącznie o wybudowanie np. domu w ogóle bez pozwolenia na budowę. Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku, Prawo budowlane pozwolenia na budowę nie wymaga wolno stojących parterowych budynków gospodarczych, wiat i altan oraz przydomowych oranżerii (ogrodów zimowych) o powierzchni zabudowy do 25 m2, przy czym łączna liczba tych obiektów na działce nie może przekraczać dwóch na każde 500 m2 powierzchni działki.
Jeżeli chodzi o zalegalizowanie samowoli budowlanej, to niezbędne w tym zakresie jest wydanie decyzji administracyjnej. Warunki wydania takiej decyzji administracyjnej określa art. 49 ust. 1 Prawa budowlanego, zgodnie z którym, właściwy organ wyda decyzję o zatwierdzeniu tzw. samowoli budowlanej jedynie po łącznym stwierdzeniu zgodności projektu zagospodarowania działki lub terenu z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a w szczególności z ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, kompletności projektu budowlanego oraz posiadaniu wymaganych opinii, uzgodnień, pozwoleń i sprawdzeń oraz wykonania projektu budowlanego przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia. Wówczas organ w drodze postanowienia, ustala także wysokość opłaty legalizacyjnej.
Zgodnie z art. 49 ust. 4 Prawa budowlanego, w razie spełnienia powyższych wymagań (określonych w art. 49 ust. 1), właściwy organ wydaje decyzję o zatwierdzeniu projektu budowlanego i pozwoleniu na wznowienie robót lub o zatwierdzeniu projektu budowlanego, jeżeli budowa została zakończona. Przepisy jasno określają, że organ (jeżeli wymagania są spełnione), to wydaje decyzję. W przypadku jednak stwierdzenia naruszeń, w zakresie określonym w art. 49 ust. 1 Prawa budowlanego, właściwy organ nakłada postanowieniem obowiązek usunięcia wskazanych nieprawidłowości, w określonym terminie, a po jego bezskutecznym upływie wydaje decyzję, o rozbiórce. Decyzję o rozbiórce wydaje się również w przypadku nieuiszczenia w terminie opłaty legalizacyjnej. Nakaz rozbiórki z art. 49 ustawy Prawo budowlane może być wydany tylko wówczas, gdy organ w ciągu 5 lat od dnia zakończenia budowy wykryje samowolę budowlaną, przeprowadzi stosowne postępowanie i wyda w tym czasie taką decyzję. Po upływie tego terminu, mimo nie spełnienia wymagań, decyzja o rozbiórce nie może zostać wydana.
Jak zauważył jednak w wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku z dnia 11.04.2006 roku, sygn. akt II SA/Bk 1064/05, przepisy art. 48 i 49 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku – Prawo budowlanego nie dają organowi nadzoru budowlanego możliwości odstąpienia od nakazu rozbiórki obiektu budowlanego, jeśli postępowania legalizacyjnego nie można wszcząć, gdyż inwestor nie spełnia określonych wymogów wskazanych w tej ustawie. Jednym z podstawowych warunków legalizacji samowoli budowlanej jest jej zgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, nie spełnienie tego wymogu uniemożliwia w zasadzie legalizację.
Należy także zaznaczyć, że wprowadzona ustawą z 10 maja 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw, abolicja w zakresie samowoli budowlanej odnosi się do obiektów budowlanych lub ich części wybudowanych bez zezwolenia, których budowa została zakończona po dniu 31 grudnia 1994 roku, a przed 11 lipca 1998 roku, a przed 11 lipca 2003 roku zaś nie zostało wszczęte postępowanie administracyjne. Z tego wynika, iż abolicja budowlana nie ma zastosowania do obiektów wybudowanych w bieżącym roku czy latach przyszłych.
Podstawą udowodnienia odpowiedniego upływu okresu od dnia zakończenia budowy danego obiektu budowlanego mogą być dokumenty potwierdzające wybudowanie lub użytkowanie tego obiektu, które można uzyskać od właściwych organów, a także zeznania świadków. W przypadku, gdy powyższe środki dowodowe nie wyjaśnią faktu decydującego o rozstrzygnięciu sprawy, organ administracji może zwrócić się do biegłego o wydanie opinii. Ciężar dowodu obciąża jednakże właściwy organ i nie może być przerzucony na stronę. W przypadku przedstawienia przez nią niepełnego materiału dowodowego organ ma obowiązek go uzupełnić (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13.07.2004 roku, sygn. akt IV SA 267/03).
